Zygmunt Mogiła-Lisowski - zdjęcia
Zygmunt Mogiła-Lisowski – jeden z nielicznych już świadków ludobójstwa na Wołyniu, zmarł 9 lipca 2016. Żołnierz 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, 72. Pułku Armii Krajowej w Radomiu i 22. Pułku Piechoty Armii Krajowej oraz organizacji Wolność i Niezawisłość. Wspaniały człowiek, patriota, orędownik podtrzymywania więzi przyjaźni i współpracy narodów Polski, Rosji, Niemiec i Ukrainy opartych na prawdzie historycznej. Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji, wiceprzewodniczący sejmowej Komisji Obrony Narodowej, członek Rady Naczelnej Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, członek Zarządu Krajowej Rady Lotnictwa, ekspert Polskiego Lobby Przemysłowego, wieloletni prezes Zarządu Głównego Towarzystwa Miłośników Wołynia i Polesia, wiceprezes Krajowego Ruchu Patriotycznego.
Urodził się 15 listopada 1928 w majątku Romanówka na Wołyniu z ojca Stanisława Mogiła-Lisowskiego i matki Aleksandry z Rodziewiczów Mogiła-Lisowskiej.
Ojciec Stanisław Mogiła-Lisowski w 1916 ukończył szkołę pilotów w Odessie, służył w armii carskiej. Był dwukrotnie ranny, a w 1917 został zestrzelony pod Stanisławowem i dostał się do niewoli austriackiej. Od 1918 służył w Legionach, a następnie w Wojsku Polskim. Podczas wojny polsko-rosyjskiej był pilotem i kurierem Józefa Piłsudskiego. Po wojnie prowadził rodzinny majątek Romanówka, był też inspektorem lasów państwowych na Wołyniu. Podczas II wojny światowej był żołnierzem Armii Krajowej, m.in. komendantem Wachlarza w Rawie Ruskiej.
W domu, prowadzonym przez matkę, Zygmunt wychowywał się ze starszą siostrą Marią. Do wybuchu II wojny światowej ukończył 5 klas szkoły podstawowej. Wybuch wojny zmusił go do podjęcia pracy, a z czasem do podjęcia walki o życie – kolejno w Łucku, Lwowie, Kałuszy, Rawie Ruskiej i majątku Hujcze. W październiku 1942, po udanej akcji dostarczenia do obozu jenieckiego w Rawie Ruskiej fałszywych metryk urodzenia dla jeńców sowieckich, został zaprzysiężony.
Na przełomie lat 1942 i 1943 trafił do niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Po kilku miesiącach uciekł stamtąd i wrócił na Kresy. Jako żołnierz Armii Krajowej był łącznikiem, zajmował się także działalnością aprowizacyjną. Walczył kolejno w 27. Dywizji Armii Krajowej, następnie (po wyleczeniu) w 72. Pułku Piechoty AK (podczas akcji Burza) i 22. Pułku Piechoty AK, w zgrupowaniu Bończa. Od października 1944 był w plutonie dywersyjnym AK w Radomiu. Po wyzwoleniu podjął naukę w Technikum Rolniczym w Wośnikach koło Radomia. Jednocześnie kontynuował działalność konspiracyjną w szeregach organizacji Wolność i Niezawisłość. Brał udział w akcji odbijania żołnierzy Armii Krajowej z więzień w Kielcach i Radomiu oraz w innych akcjach bojowych. W grudniu 1945 został aresztowany w Radomiu. Uciekł z więzienia Urzędu Bezpieczeństwa w Radomiu do Stalowej Woli, gdzie ukrywał się jako repatriant zza Buga. W 1946 został skazany zaocznie na 13 lat więzienia za działalność konspiracyjną. W roku następnym ujawnił się w Radomiu i złożył broń.
W 1948 uzyskał świadectwo maturalne i podjął studia w Lublinie na Wydziale Chemii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Latem 1951 został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa w Radomiu, następnie był więziony w Lublinie. W grudniu 1952 został zwolniony na mocy amnestii. Kontynuował naukę. Po ukończeniu studiów pracował kolejno w spółdzielni Oleina w Łodzi, w Wytwórni Filmów Oświatowych, w Zakładach Boruta w Zgierzu, a następnie w Centralnym Laboratorium Przemysłu Lniarskiego. W tym okresie był wielokrotnie represjonowany i aresztowany przez władze komunistyczne. Zdecydował się na założenie prywatnego zakładu w Kielcach. Tam też został aresztowany i skazany na 8 lat więzienia. Za kratami spędził 5 lat. W tym czasie rozpadło się jego małżeństwo.
Życie od nowa rozpoczął w Warszawie. Podjął pracę w Zelmocie – pracował w nim do 1991. Uczył też chemii w Technikum Instalacji Sanitarnych. Tam poznał drugą żonę – Olimpię. W latach 1970. ukończył studia podyplomowe w zakresie techniki wytwarzania maszyn. Został samodzielnym rzeczoznawcą SIMP. Działał w konspiracyjnych strukturach Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela.
Jeszcze przed odejściem na emeryturę nawiązał kontakt ze środowiskiem żołnierzy 27. Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej. Następnie poświęcił się pracy nad zorganizowaniem Towarzystwa Miłośników Wołynia i Polesia. Od 1993 był jego wiceprezesem, a w latach 1994-2012 – prezesem. Działał także w Federacji Organizacji Kresowych. Był członkiem założycielem Niezależnego Samorządnego Związku Kombatantów Solidarność. W 1991 uzyskał mandat posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej z ramienia Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego.
Pod energicznym przywództwem Zygmunta Mogiła-Lisowskiego Towarzystwo Miłośników Wołynia i Polesia rozrosło się do dziewięciu oddziałów w ważniejszych skupiskach ludności pochodzenia kresowego: w Warszawie, Oświęcimiu, Wrocławiu, Olsztynie, Inowrocławiu, Toruniu, Giżycku, Nidzicy i Chełmie. Dzięki jego wyobraźni i determinacji podjęto wiele działań mających na celu pogłębianie świadomości społecznej różnych pokoleń o wkładzie Polaków z terenu Wołynia i Polesia w dzieje kultury polskiej. Zygmunt Mogiła-Lisowski organizował wystawy, publikacje, spotkania, odczyty popularnonaukowe, wycieczki turystyczno-krajoznawcze oraz spotkania z organizacjami polskimi działającymi na ziemiach kresowych.
Dzięki aktywności Zygmunta Mogiła-Lisowskiego i dobrej współpracy z Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz umiejętności zdobywania sponsorów powstało na terenie Polski i na Ukrainie wiele upamiętnień, m.in.:
- 18 lipca 2003 w kościele pw. św. Józefa w Inowrocławiu została wmurowana tablica ku czci Polaków ziemi wołyńskiej, tarnopolskiej, stanisławowskiej i lwowskiej zamordowanych przez OUN i UPA w latach 1943-1945,
- 20 września 2003 na cmentarzu komunalnym w Olsztynie odsłonięto pomnik – symboliczną mogiłę ku czci Polaków, ofiar ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów OUN-UPA w latach 1939-1946 na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej,
- 16 września 2003 na fasadzie Domu Polonii w Warszawie została wmurowana tablica ku czci Polaków pomordowanych na ziemi wołyńskiej, lwowskiej, podolskiej i pokuckiej w latach 1943-1945 przez OUN-UPA. Tablicę odsłonili prezydent Lech Kaczyński i Zygmunt Mogiła-Lisowski,
- 11 lipca 2003 w Porycku (Pawliwka) odsłonięto pomnik poświęcony 60. rocznicy mordów OUN-UPA na Polakach i Ukraińcach 11 lipca 1943. W uroczystości uczestniczyła liczna wyprawa Kresowian.
- 6 maja 2007 na cmentarzu komunalnym w Nidzicy został odsłonięty pomnik ku czci Polaków pomordowanych przez nacjonalistów ukraińskich OUN-UPA, na Wołyniu, Polesiu i Małopolsce Wschodniej ufundowany przez Towarzystwo Miłośników Wołynia i Polesia Oddział w Nidzicy. Inicjatorem jego budowy był Józef Zalewski wspierany przez Zygmunta Mogiła-Lisowskiego.
Dzięki mocnemu przeświadczeniu Zygmunta Mogiła-Lisowskiego o konieczności zabezpieczenia zachowanych pamiątek rodzinnych osób przesiedlonych z Wołynia Towarzystwo Miłośników Wołynia i Polesia wydało wiele albumów i publikacji prezentujących te zbiory. Wydano m.in.:
- Wołyń – ocalić od zapomnienia, 1997,
- Polesie – ocalić od zapomnienia, 1998,
- Wołyń naszych Przodków – śladami życia – czas zagłady, 2003,
- Polesie widziane oczami Rodziewiczówny i jej współziomków, 2005,
Zorganizowano też wiele wystaw dotyczących Polesia, Wołynia i Kresów Południowo-wschodnich, prezentujących pamiątki i zdjęcia rodzinne Kresowian:
- Polesie, gdzie szumi Dewajtis, listopad 1995,
- Wołyń, ocalić od zapomnienia, lipiec 1997,
- Wołyń naszych przodków – śladami życia, czas zagłady, październik 2002,
- Polesie widziane oczami Rodziewiczówny i jej współziomków, wrzesień 2004,
- Twierdze, pałace i dwory na Polesiu, Wołyniu i Kresach Południowo-Wschodnich, październik 2006,
- Świątynie na Polesiu, Wołyniu i Kresach Południowo-Wschodnich, marzec 2008.
Zygmunt Mogiła-Lisowski przywiązywał dużą wagę do kontaktów bezpośrednich z Kresami. Organizował więc wyjazdy nie tylko samych Kresowian, lecz także ich potomków i wszystkich zainteresowanych pamięcią o ziemiach wschodnich I i II Rzeczypospolitej. W czasie wyjazdów organizowano uroczystości upamiętniające martyrologię Polaków na Kresach.
Dzięki staraniom Zygmunta Mogiła-Lisowskiego Stowarzyszenie Wspólnota Polska zorganizowało wiele przyjazdów i pielgrzymek Polaków z Łucka, Sarn, Równego, Kostopola i Zdołbunowa, w tym wiele przyjazdów młodzieży zrzeszonej w Hufcu Wołyń Harcerstwa Polskiego na Ukrainie.
Talent organizacyjny i przywódczy Zygmunta Mogiła-Lisowskiego ujawnił się także podczas pełnienia mandatu posła. Pracując w komisjach Obrony Narodowej i Łączności z Rodakami wniósł swój wkład w proces transformacji ustrojowej, przyczynił się też do powołania Koła Tradycji Niepodległościowych. Prawie każdego roku spotykał się z byłymi sąsiadami. Był gotów przebaczyć każdemu, ale prosił o jedno – o prawdę historyczną. O nazwanie wydarzeń, które ukształtowały jego osobowość, zbrodnią ludobójstwa.
Szczególnie umiłował lotnictwo. Był współzałożycielem Krajowej Rady Lotnictwa oraz organizatorem przedsięwzięć promujących polskie tradycje lotnicze. W ostatnich latach swego życia był członkiem zarządu Agencji Lotniczej Altair, wydawcy m.in. Skrzydlatej Polski. Był zawsze tam, gdzie działy się rzeczy istotne dla lotnictwa i Wojska Polskiego. Na krótko przed śmiercią był współinicjatorem zorganizowania obchodów stulecia lotnictwa polskiego. Wszedł w skład społecznej Rady tych obchodów.
Zygmunt Mogiła-Lisowski został uhonorowany wieloma odznaczeniami, m.in.:
- Krzyżem Armii Krajowej, 1978,
- Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Medalem Wojska Polskiego, Londyn 1980,
- Złotym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej, 1993,
- Odznaką Weterana Walk o Niepodległość, 1995,
- Krzyżem Oficerskim OOP, 1998,
- Krzyżem WiN, 2001,
- złotą i srebrną odznaką Zasłużonego dla Przemysłu Obronnego, 2003,
- Medalem Pro Memoria, 2005,
- Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, 2007.
W 2013 został awansowany do stopnia podpułkownika.
Swoje życie Zygmunt Mogiła-Lisowski opisał we wspomnieniach Moja droga z Wołynia do Warszawy. Miał dwóch synów – Macieja i Zygmunta.