Za sprawą licznych sukcesów osiągniętych przez izraelskie samoloty Dassault Mirage III w czasie wojny sześciodniowej (1967), stały się one w latach 1970. prawdziwym hitem eksportowym Francji. W rożnych wersjach sprzedano je do ponad dwudziestu różnych państw, z których część wciąż używa ich bojowo. Najwięcej trafiło do służby w krajach Ameryki Południowej, które z rozmaitych przyczyn nie chciały lub nie mogły kupować samolotów produkcji amerykańskiej. W takiej też sytuacji na przełomie lat 1960. i 1970. znalazła się Brazylia.
Wprowadzenie do służby w Brazylijskich Wojskach Lotniczych (Forca Aérea Brasileira - FAB) samolotów Dassault Mirage III nastąpiło po długotrwałym procesie wyboru nowego myśliwca dla armii, zapoczątkowanego jeszcze w połowie lat 1960. Głównym zadaniem nowego samolotu miała być obrona przestrzeni powietrznej nad stolicą państwa - Brasilią. Na wstępnym etapie konkursu rozważano zakup kilku różnych konstrukcji zagranicznych. Wśród nich wymieniany był m.in. brytyjski BAC Lightning, szwedzki SAAB J-29 Draken, francuski Dassault Mirage III, amerykański Northrop F-5 Tiger, McDonnell-Douglas A-4 Skyhawk i F-4 Phantom II. Pomimo, iż wśród brazylijskich wojskowych to właśnie ten ostatni zyskał najwięcej zwolenników, amerykański zakaz sprzedaży nowoczesnych samolotów bojowych do krajów Ameryki Łacińskiej spowodował, że zakup Phantomów stał się niemożliwy. W związku z tym - podobnie, jak i kilka innych państw regionu - Brazylia zwróciła się ku Francji, która oferowała nowoczesne myśliwce za nieco niższą cenę.
Mirage dla Brazylii
10 maja 1970 oficjalnie ogłoszono, że to właśnie francuski produkt wejdzie do służby w Forca Aérea Brasileira, a już dwa dni później (!) podpisano kontrakt na dostawę dwunastu nowowyprodukowanych, jednomiejscowych samolotów Mirage IIIEBR oraz czterech szkolno-bojowych Mirage IIIDBR (były to odpowiednio wersje Mirage IIIE i D, dostosowane do brazylijskich potrzeb - stąd litery BR w oznaczeniu). Upadła tym samym idea uruchomienia ich licencyjnej produkcji w zakładach Embraera, która początkowo także była poważnie brana pod uwagę. Jednocześnie rozpoczęto budowę nowej bazy lotniczej w Anápolis, około 150 km od stolicy państwa, gdzie stacjonować miało - utworzone także 10 maja 1970 - 1. Skrzydło Obrony Powietrznej (1. Ala de Defesa Aérea; 1. ALADA) wyposażone w nowe myśliwce.
23 maja 1972 wysłano do Francji na szkolenie grupę ośmiu brazylijskich pilotów. Byli wśród nich: przyszły dowódca jednostki brazylijskich Mirage płk Antônio Henrique Alves Dos Santos, ppłk Jorge Frederico Bins, ppłk Ivav Moacir da Frota, mjr Ronaldo Eduardo Jaeckel, mjr Ivan Von Trompowsky Douat Taulois, mjr Lúcio Starling de Carvalho, mjr Thomas Anthony Blower i kpt. José Isaias Vilaca. Byli to wyłącznie bardzo doświadczeniu piloci (wszyscy legitymujący się nalotem życiowym powyżej 1000 godzin) latający wcześniej na brytyjskich Gloster Meteor i amerykańskich Lockheed F-80 i T-33. We Francji szkolili się w Dijon w jednostce ECT.2/2, latając na myśliwcach Mirage IIIB. Po zaliczeniu pierwszego etapu szkolenia, brazylijskich pilotów podzielono na dwie grupy. Jedna została przeniesiona do EC 13 bazującego w Colmar, gdzie przeszli kurs dodatkowy dla myśliwców przechwytujących, a druga pozostała w Dijon i została wyszkolona do poziomu instruktorskiego. Budowa nowego lotniska w Anápolis jeszcze trwała, gdy pod koniec 1972 na jego terenie zaczęło działać 1. Skrzydło, w skład którego weszli świeżo przeszkoleniu piloci. Jego symbolem stał się czarny jaguar, którego wizerunek pojawił się na samolotach jednostki.
Tymczasem nieco wcześniej (6 marca tego samego roku) we francuskim Bordeaux w powietrze wzbił się pierwszy Mirage dla Brazylii. Wyprodukowane samoloty, po oblataniu ich przez francuskich pilotów-oblatywaczy i powtórnym rozłożeniu na główne podzespoły, trafiły do kraju przeznaczenia w pierwszej połowie 1973, przewiezione na pokładzie brazylijskiego C-130E. Po ponownym złożeniu wszystkie zostały jeszcze raz oblatane przez fabrycznego pilota z Dassault - Pierre'a Varrautá. Dostarczone samoloty otrzymały w brazylijskiej służbie nowe oznaczenie i numery taktyczne. Jednomiejscowe Mirage IIIEBR występować miały odtąd w miejscowej nomenklaturze jako F-103E - przyznane numery taktyczne od 4910 do 4921, a Mirage IIIDBR jako F-103D - numery taktyczne od 4900 do 4903 (pierwsza cyfra - 4 oznacza w FAB samolot myśliwski). Wszystkie dostarczono w naturalnej barwie metalu i w takim też malowaniu latały do 1981, kiedy to otrzymały nowy, szary kamuflaż z kodem literowym (AN) na stateczniku pionowym (podobnym do stosowanego w USA). Pod koniec służby Mirage w FAB litery kodowe zostały jednak zamalowane.
Jakiś czas trwało dalsze szkolenie personelu latającego i technicznego 1. Skrzydła i dlatego do pierwszej publicznej prezentacji nowych brazylijskich myśliwców doszło dopiero 6 kwietnia 1973, gdy formacja sześciu myśliwców przeleciała nad stolicą państwa, oficjalnie rozpoczynając w Brazylii erę lotnictwa naddźwiękowego. Jednocześnie w 1973 rozpoczęto 24-godzinny dyżur bojowy obsługiwany przez nowe samoloty.
Zakupione Mirage okazały się trafnym wyborem. Do tego stopnia, że jeszcze w 1973 Brazylijczycy kupili we Francji pierwszego, używanego Mirage IIIE, który zapoczątkował całą serię podobnych zakupów. W 1980 dokupiono dwa kolejne, używane wcześniej przez Armée de L'Air, a potem jeszcze siedem identycznych samolotów oraz sześć dwumiejscowych Mirage IIIBE. W sumie do 1998 do Brazylii trafiło (w kilku partiach) szesnaście samolotów - bądź to z jednostek liniowych, bądź z francuskich zapasów, podnosząc do trzydziestu dwóch ogólną liczbę Mirage'y III dostarczonych do tego kraju. Nowodostarczane samoloty otrzymały numery taktyczne od 4922 do 4931 dla Mirage IIIE oraz od 4904 do 4909 dla Mirage IIIBE i sukcesywnie zastępowały w służbie utracone egzemplarze.
11 kwietnia 1979 w bazie Anápolis utworzono 1. GDA (Primeiro Grupo de Defesa Aérea - Pierwsza Grupa Obrony Powietrznej), która przejęła dotychczasowe zadania rozwiązanego krótko potem 1. ALADA.
W służbie
Do najbardziej znanej akcji z udziałem brazylijskich Mirage'y doszło w kwietniu 1982, gdy myśliwce te przechwyciły samolot pasażerski Ił-62M, na którego pokładzie znajdował się kubański ambasador, lecący do Argentyny. Piloci Iła dość nieroztropnie wprowadzili go nad terytorium Brazylii, usiłując skrócić sobie drogę do celu. Samolot został przechwycony przez myśliwce i zmuszony do lądowania na międzynarodowym lotnisku w stolicy państwa.
Pomimo, iż Dassault Mirage III mógł wykonywać zadania uderzeniowe, początkowo w służbie Forca Aérea Brasileira samoloty te wykorzystywano niemal wyłącznie w roli myśliwców przechwytujących (wyposażonych jedynie w zabudowane na stałe 30-mm działko DEFA 552A z zapasem 125 nabojów i pociski klasy powietrze-powietrze Matra R530IR), a taktyka ich użycia zaczęła ulegać stopniowej zmianie dopiero na początku lat 1990.
W latach 1989-1992 przeprowadzono ograniczony program modernizacyjny brazylijskich samolotów (w tym dwumiejscowych), który objął m.in. wzmocnienia strukturalne kadłuba, zabudowę dodatkowych powierzchni sterowych na przedniej części kadłuba (tzw. skrzydełek) poprawiających manewrowość samolotu, unowocześnienie wyposażenia elektronicznego oraz zastosowanie koncepcji HOTAS (Hands On Throttle And Stick). Do takiego samego standardu zmodernizowano także wszystkie używane Mirage zakupione we Francji. Po przebudowie do zadań brazylijskich Mirage włączono w 1995 także misje uderzeniowe wykonywane głównie przy pomocy niekierowanych pocisków rakietowych i bomb.
W połowie lat 1990. rozpoczął się też proces zastępowania przestarzałych francuskich pocisków Matra R530IR amerykańskimi AIM-9B Sidewinder, a w 2001 dokonano pierwszego odpalenia izraelskiego pocisku Rafael Python III z pokładu brazylijskiego Mirage'a. Od tamtej pory samoloty te mogły przenosić po dwa takie pociski na pylonach podskrzydłowych (a także AIM-9B oraz brazylijskie pociski Mectron MAA-1 Piranha).
Warto też wspomnieć o próbie wyposażenia floty brazylijskich Mirage'y w instalacje do uzupełniania paliwa w locie. Na początku 1992 na jednomiejscowym samolocie o numerze taktycznym 4929 zainstalowano francuską sondę do pobierania paliwa, której pierwsze testy w powietrzu (przy użyciu należącego do FAB samolotu KC-130H) odbyły się jeszcze w kwietniu tego samego roku i choć według przedstawicieli wojska program zakończył się pełnym sukcesem, najprawdopodobniej na skutek dużych kosztów, po kilkunastu miesiącach zrezygnowano z przebudowy wszystkich Mirage'y. Instalację usunięto też z prototypowego egzemplarza, a sam samolot został prawdopodobnie wkrótce wycofany ze służby. Od 1997 samoloty Mirage były za to sukcesywnie wyposażane w wyrzutniki flar i dipoli.
Pożegnanie
W ostatnich latach brazylijskie Mirage brały udział w wielu międzynarodowych ćwiczeniach (m.in. Natal, Mistral, Santa-Maria czy Cruzex), w których latały przeciwko rożnym samolotom bojowych (w tym Mirage 2000 i F-16). Ich wyniki wyraźnie wskazywały na potrzebę zastąpienia tych samolotów nowocześniejszą konstrukcją, która lepiej spełniałaby stawiane przed nią zadania. Dlatego rozpoczęto działania zmierzające do zakupu nowocześniejszych samolotów bojowych dla FAB.
14 grudnia 2005 w bazie Anápolis odbyła się uroczystość oficjalnego wycofania Mirage III wszystkich wersji ze służby w Forca Aérea Brasileira. Tego dnia cztery egzemplarze (4904, 4906, 4909 i 4924) wykonały kilka szybkich przelotów w formacji nad płytą lotniska. Co istotne, w tylnych kabinach samolotów dwumiejscowych tego dnia lot odbywało trzech pilotów, którzy w 1972 znajdowali się w pierwszej - szkolonej jeszcze we Francji - grupie brazylijskich lotników: płk Ivan Non Trompowsky Douat Taulois, płk. Thomas Anthony Blower i płk José Isaias Vilaca (w sumie brazylijskimi Mirage'ami latało ponad 200 pilotów). Następnie samolot jednomiejscowy wykonał kilka solowych przelotów, a podczas jednego z nich przekroczył nawet barierę dźwięku. Na wystawie statycznej obejrzeć można było Mirage IIIEBR nr takt. 4910, który pochodził z pierwszej zakupionej partii i który otrzymał specjalne okolicznościowe malowanie. Obecnie pełni on rolę pomnika na terenie bazy w Anápolis.
Mimo oficjalnego zakończenia użytkowania Mirage'y, samoloty te latały jeszcze do końca miesiąca, wykonując swoje ostatnie zadania w brazylijskim lotnictwie (dokładnie do 31 grudnia 2005). Tego dnia, po trzydziestu trzech latach i wylataniu ponad 67 tysięcy godzin, zakończyła się ich faktyczna eksploatacja. W jednostce przejściowo używano później samolotów AT-26 Xavantes (licencyjne MB-326GC, 166 sztuk wyprodukowały dla FAB zakłady Embraera), które miały zostać szybko zastąpione dwunastoma zakupionymi we Francji używanymi Mirage'ami 2000C i D (oznaczonymi w Forca Aérea Brasileira jako F-2000C i F-2000B). Pierwsze dwa z nich przyjęto do służby 4 września 2006.
The author would like to thank Chris Lofting and Leandro Maldonado for their help in preparing this article. 
